Dostępność stron internetowych to zagadnienie, które małymi krokami wdziera się coraz bardziej do świadomości projektantów, ale nie tylko. Dotyczy ono powszechnego, a także zrozumiałego dostępu do zasobów internetu dla wszystkich użytkowników sieci – ma jednak wiele wymiarów. Szczególnie mocno podkreśla się problemy osób niepełnosprawnych, które to bywają najczęściej narażone na utrudnienia w dostępie do informacji. W roli przeszkód występują np. niepełnosprawność narządu wzroku, słuchu, ruchu, ale też niepełnosprawność intelektualna, epilepsja czy dysleksja. Uwagę warto zwrócić również na to, że zjawisko internetowego wykluczenia obserwuje się także wśród seniorów.
Zasadniczo w dostępności można wyróżnić dwa kluczowe aspekty – informacyjny oraz techniczny. Podczas gdy informacyjny związany jest stricte z treściami umieszczanymi na stronach internetowych, techniczny dotyczy semantyki kodu, w którym zostały napisane. Mając taką wiedzę, o wiele łatwiej jest zaplanować i wdrożyć konkretne działania na rzecz poprawy dostępności. Za każdy aspekt oraz jego składowe odpowiedzialne mogą być osoby na konkretnych stanowiskach. Mimo wszystko warto mieć chociaż ogólną wiedzę na temat projektowania stron internetowych w sposób dostępny dla wszystkich, a także przekonanie o tym, że nie są to działania jednorazowe, lecz długotrwały proces.
WCAG 2.0 – rozwiązanie na wszystkie problemy?
Nie da się ukryć, że zagadnienie dostępności stron www ma charakter globalny. W odpowiedzi na potrzebę uniwersalnych zasad projektowania już w 1994 roku zostało powołane Konsorcjum W3C (The World Wide Web Consortium), które zrzesza obecnie kilkaset firm, agencji rządowych i uczelni z całego świata. To właśnie ono stoi za utworzeniem WAI (Web Accessibility Initiative), która określa standard tworzenia stron internetowych dostępnych dla jak największej liczby użytkowników.
Wśród wielu dokumentów i rekomendacji wydanych przez WAI najważniejsze są prawdopodobnie wytyczne WCAG (Web Content Accessibility Guidelines), które w najnowszej wersji WCAG 2.0 obowiązują od 2008 roku. Choć zalecenia te nie mają charakteru prawnego, stanowią zasadnicze źródło wiedzy na temat tego, jak tworzyć przystępne strony internetowe. Wytyczne WCAG 2.0 zostały podzielone na cztery zagadnienia, o które należy się zatroszczyć, chcąc tworzyć dostępne treści w sieci. Są to:
- Percepcja – wszystkie informacje oraz sam interfejs powinny być przedstawione w dostępny dla użytkowników sposób.
- Funkcjonalność – nawigacja i komponenty interfejsu powinny pozwalać na interakcję
- Zrozumiałość – treści i obsługa interfejsu powinny być zrozumiałe.
- Rzetelność – treść musi być wystarczająco rzetelna, aby mogła być interpretowana przez różnych użytkowników, a także technologie asystujące (np. czytnik ekranowy).
Dostępność w zakresie treści
Zrozumiałość tekstu jest podstawowym kryterium dostępności, choć niekoniecznie związanym z niepełnosprawnością. Mimo to każdy użytkownik sieci może zostać wykluczony z dostępu do informacji, jeśli treść nie będzie spełniała pewnych warunków. Wśród nich warto wskazać stosowanie powszechnie zrozumiałych słów, unikanie zdań wielokrotnie złożonych czy też zbędnych przenośni i ironii. Poza tym istotną kwestią jest również ograniczenie stosowania skrótowców, które dla przeciętnego użytkownika mogą być niezrozumiałe. W eksplorowaniu treści na stronach www pomaga dzielenie tekstu na krótkie akapity stanowiące sensowną całość. Istotną rolę odgrywają też wypunktowania, nagłówki oraz śródtytuły pozwalające na szybkie skanowanie treści.
Jak formatować zawartość na stronach www?
Choć treść powinna spełniać pewne wymogi formalne, nierozerwalnie jest ona związana także z formatowaniem. Przede wszystkim należy pamiętać o stosowaniu pogrubienia czcionki, które to jest idealną metodą na wyróżnienie ważnych fragmentów tekstu. Kontrowersyjną kwestią w przypadku formatowania jest justowanie od lewej do prawej strony, które dla wielu osób jest jedynym słusznym wyborem. Choć tekst wygląda wtedy bardzo estetycznie, niekoniecznie będzie dla każdego łatwy w odbiorze. Taka treść może być nie do przeczytania, np. dla osób z dysleksją. Aby umożliwić szybkie odszyfrowanie tekstu, zaleca się stosowanie justowania do lewej strony, które tworzy tzw. poszarpany efekt. Warto wspomnieć także o stosowaniu kontrastu kolorystycznego pomiędzy barwą tła i tekstu, którego wartość powinna wynosić co najmniej 7 do 1. Dobrą praktyką jest korzystanie z wygodnych narzędzi do jego badania.
Odnośniki – elementarna cecha stron internetowych
Choć rzadko kiedy o tym myślimy, to właśnie odnośniki pozwalają nam poruszać się pomiędzy różnymi stronami www lub też w zakresie jednej witryny. Stanowią pewnego rodzaju nawigację, dzięki której użytkownik powinien mieć możliwość swobodnego przemieszczania się wśród zasobów internetu. Przystępne linki to podstawa, aby zapewnić osobom niepełnosprawnym swobodę korzystania z rozbudowanej sieci hiperłączy.
Odnośniki – w oparciu o ich tekstową treść – powinny w jasny sposób informować o tym, dokąd prowadzą. Tylko i aż tyle. Warto pamiętać o tym, aby ich zawartość była unikalna w obrębie strony. Poza tym w przypadku, gdy kierują do plików .pdf czy .doc, powinny dawać jasną informację, że nie są już one kolejną podstroną, lecz plikami o określonej objętości kB. Dobre praktyki wykluczają też stosowanie linków o nic nieznaczącej treści, jak np. “kliknij tutaj”, “więcej” czy “tu”.
O doniosłości znaczenia atrybutu ALT
Obrazy, zdjęcia lub grafiki to nieodłączny element wszystkich stron internetowych. Bywają dopełnieniem treści pisanej, pełnią określone funkcje (odnośniki w postaci przycisków graficznych), a czasem są po prostu detalem dekoracyjnym, który nie przekazuje żadnej informacji. Nie da się ukryć, że to właśnie elementy wizualne są jednymi z najczęściej niedostępnych na stronach www. Wskazuje na to poczucie, że można je rozpoznawać tylko poprzez narząd wzroku. Nic bardziej mylnego, ponieważ projektanci mają do swojej dyspozycji takie narzędzia, jak chociażby atrybut ALT oznaczający opis alternatywny.
Kodując stronę w HTML, należy umiejętnie korzystać z opisu alternatywnego, który może mieć różne zastosowanie. Przykładowo, jeśli dane zdjęcie czy obrazek przekazują konkretną informację – przedstawiają jakąś osobę – należy nadać atrybutowi ALT treść rzetelnie opisującą, kto znajduje się na zdjęciu. W przypadku gdy ilustracja składa się głównie z tekstu, tworzenie opisu alternatywnego ogranicza się jedynie do jego wpisania. Jeśli na stronie są różne grafiki nieniosące żadnych informacji, opis alternatywny powinien zostać pusty. Z kolei w odniesieniu do elementów wizualnych pełniących określone funkcje, np. banerów i przycisków, ALT – zamiast komunikować o tym, co się na nich znajduje – powinien dawać informację o ich funkcji.
Internet dla każdego
Tworzenie łatwych w odbiorze treści, przystępnej sieci odnośników czy poprawnych atrybutów ALT to jednak nie wszystko. Stanowią one dopiero wierzchołek góry lodowej działań, jakie można podjąć, by uczynić sieć miejscem przyjaznym dla wszystkich. Warto pamiętać, że starania te nie powinny mieć charakteru jednorazowego, lecz być ciągłym procesem na rzecz usprawniania stron www. The Internet is for Everyone, isn’t it?